گَسکت (Gasket) یک قطعه نازک و انعطافپذیر است که برای ایجاد آببندی بین دو سطح در تماس، معمولاً در تجهیزات مکانیکی و اتصالات لولهها، به کار میرود. هدف اصلی گسکت جلوگیری از نشت سیالات (مایعات یا گازها) در محل اتصال قطعات است، بهویژه در شرایطی که فشار یا دما بالا باشد. این قطعات معمولاً از موادی مانند لاستیک، فلز، گرافیت، تفلون یا ترکیبات کامپوزیتی ساخته میشوند و بسته به کاربرد، به شکلها و ابعاد مختلف طراحی میگردند. استفاده از گسکت باعث افزایش ایمنی، عملکرد بهتر تجهیزات و کاهش هزینههای تعمیر و نگهداری میشود.
نحوه کار گسکت
نحوه کار گسکت به گونهای است که گسکتها با پر کردن فضای خالی بین دو سطح، از نشت سیالات، گازها یا هوا جلوگیری میکنند. آنها به طور معمول بین دو فلنج، درپوش یا محفظه قرار میگیرند و با پیچ و مهره یا سایر اتصالات در جای خود محکم میشوند.
هنگامی که گسکت تحت فشار قرار میگیرد، فشرده میشود و فضای خالی بین دو سطح را پر میکند. این امر باعث ایجاد یک مهر و موم میشود که از نشت جلوگیری میکند.
از موارد تاثیر گذار در عملکرد گسکت میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
ماده: جنس گسکت باید با نوع سیال یا گاز، فشار، دما و سایر عوامل موجود در کاربردهای خاص مطابقت داشته باشد.
طراحی: گسکت باید به گونهای طراحی شود که به طور یکنواخت تحت فشار قرار گیرد و از نشت در لبهها جلوگیری کند.
نیروی فشرده سازی: گسکت باید به اندازه کافی فشرده شود تا یک مهر و موم موثر ایجاد کند، اما نه به مقداری که آسیب ببیند یا از بین برود.
کیفیت سطح: سطوحی که گسکت بین آنها قرار میگیرد باید صاف و عاری از ناهمواری باشد تا از نشت جلوگیری شود.
کاربرد های گسکت
کاربرد گسکت چیست و باید به این سوال اینگونه پاسخ داد که گسکتها یا واشرها در طیف گستردهای از کارها استفاده میشوند که در ادامه به برخی از مهمترین آنها اشاره میکنیم:
لوله کشی
آببندی اتصالات لولهها، شیرها، و سایر تجهیزات مانند کوپلینگها، زانوها و اتصالات رزوهای.
جلوگیری از نشت آب، بخار، گاز و سایر سیالات از سیستمهای لوله کشی.
در پمپها، مخازن تحت فشار، و سیستمهای اطفا حریق.
موتور های احتراقی
آببندی محفظه احتراق، جلوگیری از نشت روغن و کمپرس هوا در موتورهای خودرو، موتورسیکلت، و سایر وسایل نقلیه.
در سرسیلندر، واشر سرسیلندر، و پوسته موتور.
دستگاه ها
آببندی دربها، درپوشها و محفظههای مختلف در انواع دستگاهها مانند پمپها، کمپرسورها، مبدلهای حرارتی، و شیرها.
در الکتروموتورها، ژنراتورها، و سایر تجهیزات دوار.
ساخت و ساز
آببندی درها، پنجرهها، سقفها و سایر اتصالات در ساختمانها.
جلوگیری از نفوذ هوا، رطوبت، و صدا از طریق درزها و شکافها.
در نمای ساختمان، عایقبندی، و مصالح سقفی.
صنایع غذایی و دارویی
حفظ بهداشت و جلوگیری از آلودگی در تجهیزات فرآوری مواد غذایی و دارویی.
در ظروف، لولهها، و سایر تجهیزات مورد استفاده در این صنایع.
ویژگی های گسکت
ویژگی گسکت چیست و در جواب آن باید گفت که گسکتها ویژگیهای متنوعی دارند که در ادامه به آنها اشاره میکنیم.
عدم نفوذ پذیری: گسکت باید در برابر سیالات، گازها و هوا نفوذ ناپذیر باشد تا از نشت جلوگیری کند. این ویژگی به طور مستقیم به جنس گسکت، ضخامت و کیفیت ساخت آن بستگی دارد.
تراکم پذیری: گسکت باید تحت فشار متراکم شود و ناهمواریهای سطوح را پر کند تا یک مهر و موم کامل ایجاد کند. این ویژگی به طور خاص برای سطوح ناهموار یا دارای لرزش اهمیت دارد.
مقاومت در برابر نازک شدن: گسکت نباید در اثر فشار یا دما نازک شود، زیرا این امر میتواند منجر به نشت شود. انتخاب گسکت با ضخامت و جنس مناسب برای تحمل فشار و دمای مورد نظر ضروری است.
انعطاف پذیری: گسکتها تا حدی باید انعطافپذیر باشند تا بتوانند با تغییرات در شکل سطوح سازگار شوند. این ویژگی به ویژه برای کاربردهایی که در معرض لرزش یا ارتعاش هستند، مهم است.
مقاومت شیمیایی: گسکت باید در برابر مواد شیمیایی موجود در سیال یا گاز که با آن در تماس است، مقاوم باشد، در غیر این صورت، گسکت ممکن است خورده یا تخریب شود و عملکرد خود را از دست بدهد.
مقاومت در برابر دما: گسکت باید بتواند در محدوده دمایی مورد نظر بدون از دست دادن عملکرد خود کار کند. برخی از گسکتها برای تحمل دمای بسیار بالا یا بسیار پایین طراحی شدهاند.
استانداردها: گسکتها باید مطابق با استانداردهای مربوطه مانند ASTM یا ISO ساخته شوند. این استانداردها کیفیت و عملکرد گسکت را تضمین میکنند.
مشخصات فنی گسکت
از مشخصات گسکت میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
نوع ماده: گسکتها از مواد مختلفی از جمله لاستیک، نمد، فلز، آزبست و ترکیبات مصنوعی ساخته میشوند. هر ماده مزایا و معایب خاص خود را دارد و باید با توجه به کاربرد آن انتخاب شود.
شکل: گسکتها در اشکال مختلفی از جمله گرد، مربعی، مستطیلی، بیضی و دایرهای شکل موجود هستند. شکل گسکت باید با شکل اتصالی که باید آببندی شود، مطابقت داشته باشد.
اندازه: گسکتها در ضخامتها و قطرهای مختلف موجود هستند. ضخامت گسکت باید با فاصله بین دو سطحی که باید آببندی شود، مطابقت داشته باشد.
فشار: آنها باید بتوانند فشار سیال یا گاز را بدون نشت تحمل کنند. حداکثر فشار قابل تحمل برای هر نوع گسکت توسط تولید کننده مشخص میشود.
دما: گسکتها باید بتوانند در محدوده دمایی مورد نظر بدون از دست دادن عملکرد خود کار کنند. محدوده دمایی قابل تحمل برای هر نوع گسکت توسط تولید کننده مشخص میشود.
مقاومت شیمیایی: گسکت باید در برابر مواد شیمیایی موجود در سیال یا گاز که با آن در تماس هستند، مقاوم باشند.
مقاومت در برابر ارتعاش: اگر گسکت در معرض ارتعاشات قرار دارد، باید از مادهای ساخته شود که بتواند این ارتعاشات را تحمل کند.
انواع گسکت
انواع گسکت چیست و در جواب این سوال باید گفت گسکتها بر اساس جنس به دستههای کلی زیر تقسیم میشوند:
گسکت فلزی (Metallic Gasket)
گسکتهای فلزی از فلزات مقاومی مانند فولاد ضدزنگ، مونل یا نیکل ساخته میشوند و در کاربردهای فشار بالا، دمای بالا و محیطهای خورنده مورد استفاده قرار میگیرند. این گسکتها معمولاً در صنایع نفت، گاز، پتروشیمی و نیروگاهی به کار میروند و برای عملکرد صحیح نیاز به سطح نشیمن صاف و پیچهای محکم دارند. یکی از رایجترین انواع آنها، گسکت اسپیرال وند (Spiral Wound Gasket) است. از رایجترین انواع فلزی آن میتوان به گسکتهای رینگی، مارپیچی و فلزی با روکش اشاره کرد.
گسکت نیمه فلزی (Semi-Metallic Gasket)
این نوع گسکت ترکیبی از مواد فلزی و غیرفلزی است و مزایای هر دو را در خود دارد. ساختار آن معمولاً بهگونهای طراحی میشود که فلز به استحکام و تحمل فشار کمک کند، در حالی که بخش غیرفلزی (مانند گرافیت یا تفلون) آببندی مؤثر را فراهم مینماید. گسکتهای اسپیرال وند و کامپوزیتی از این دسته هستند و در کاربردهای متوسط تا فشار و دمای بالا عملکرد بسیار خوبی دارند.
گسکت غیرفلزی (Non-Metallic Gasket)
گسکتهای غیرفلزی از موادی مانند لاستیک (EPDM، NBR)، کاغذ فشرده، تفلون (PTFE)، گرافیت یا الیاف مصنوعی ساخته میشوند و در کاربردهای فشار پایین تا متوسط مناسباند. این گسکتها انعطافپذیر بوده و میتوانند روی سطوح ناهموار عملکرد خوبی داشته باشند. اغلب در سیستمهای آبی، خطوط بخار کمفشار و صنایع غذایی و دارویی استفاده میشوند. از رایجترین انواع گسکتهای غیر فلزی میتوان به گسکتهای لاستیکی، نمدی و آزبست اشاره کرد.
جمعبندی
گَسکت یکی از اجزای حیاتی در سیستمهای صنعتی و تأسیساتی است که برای ایجاد آببندی مؤثر بین دو سطح، مانند فلنجها یا قطعات مکانیکی، مورد استفاده قرار میگیرد. این قطعه از نشت سیالات در شرایط مختلف دمایی و فشاری جلوگیری میکند و بسته به کاربرد، در انواع فلزی، نیمهفلزی و غیرفلزی تولید میشود. انتخاب صحیح نوع و جنس گسکت نقش مهمی در ایمنی، کارایی و طول عمر تجهیزات دارد، و در اغلب موارد، تعویض آن پس از هر بار باز کردن اتصال توصیه میشود.
سوالات متداول
گسکت چه وظیفهای در سیستمهای صنعتی دارد؟
گسکت وظیفه دارد فضای بین دو سطح اتصال (مانند فلنجها) را آببندی کند تا از نشت مایعات یا گازها جلوگیری شود، بهویژه در شرایطی با فشار یا دمای بالا.
چگونه نوع مناسب گسکت را انتخاب کنیم؟
انتخاب گسکت به عوامل مختلفی مانند نوع سیال، دمای کاری، فشار، جنس فلنجها و شرایط محیطی بستگی دارد. باید گسکتی انتخاب شود که با مواد شیمیایی و شرایط عملیاتی سازگار باشد.
آیا گسکتها قابل استفاده مجدد هستند؟
در بیشتر موارد، گسکتها مصرفی هستند و پس از باز کردن اتصال باید تعویض شوند، بهخصوص در فشار یا دمای بالا. استفاده مجدد ممکن است باعث نشتی یا آسیب به تجهیزات شود.
